Mostowe „LEGO” nad Passarge

Mostowe „LEGO” nad Passarge

Duńskie przedsiębiorstwo zabawkarskie LEGO, założone w 1932 r. przez Ole Kirka Christiansena, już w 1942 r., zaczęło produkować słynne klocki, które można było łączyć ze sobą za pomocą specjalnych wypustek i gniazd im odpowiadających. To był początek wielkiego sukcesu.
Cóż ta zabawka ma do Nowej czy Starej Pasłęki ?
Otóż, może nie LEGO ale też swoista składanka to nic innego jak most Baileya (używa się też nazwy Balleya), który połączył w 1995 r., brzegi rzeki Pasłęki (niem. Passarge).
Inspiracją do napisania tekstu, była informacja zamieszczona w „Głosie Elbląga”, 27 czerwca 1994 r.
Przytaczam ją w całości:
„W sobotę ekipa firmy STOLBET przystąpiła do rozbiórki mostu saperskiego Balleya, który przez prawie 30 lat utrzymywał komunikację tramwajową pomiędzy śródmieściem Gdańska a Dolnym Miastem, Przeróbką i Stogami.
Jest to jedna najbardziej udanych konstrukcji mostowo-saperskich XX wieku. W czasie ostatniej wojny w Afryce Północnej zmontowano około 3 tys. przepraw tego typu, natomiast na szlaku bojowym państw alianckich pomiędzy Normandią i Łabą prawie 2 tysiące.
Wbrew przypuszczeniom gdański most nie zakończy swego żywota na złomowisku.
Po uzyskaniu odpowiednich ekspertyz określających przydatność mostu do dalszej eksploatacji, Zarząd Gminy Braniewo zwrócił się z prośbą o odstąpienie zamkniętej już od pewnego czasu dla ruchu przeprawy. W zamian oferowano demontaż. Władze się dogadały i wkrótce w Nowej Pasłęce (gmina Braniewo) na rzece Pasłęce rozpocznie się montaż konstrukcji Balleya, która zastąpi stary, niebezpieczny dla ruchu most drewniany. Ulegnie on również pewnym przeróbkom oraz wydłużeniu z 55 metrów na 80 metrów.”

Sir Donald Coleman Bailey , (1901 –1985), angielski inżynier budowlany, urzędnik państwowy w British War Office.
Most Baileya to nic innego, jak rodzaj przenośnego, prefabrykowanego , kratownicowego mostu . Opracowany w latach 1940–1941  do użytku wojskowego podczas II wojny światowej. Do pełnej produkcji wszedł się w lipcu 1941 r. Pierwsze mosty Baileya trafiły do wyposażenia wojskowego w grudniu 1941 r. Po raz pierwszy użyto go w Afryce Północnej w 1942 roku.

A jaki był początek gdańskiego mostu?
Był to most na Nowej Motławie, który łączył Wyspę Spichrzów z ul. Pszenną na zachodnim brzegu z Kamienną Groblą i ul. Szopy na wschodnim. Jak dowiadujemy się z:
https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=MOST_NA_NOWEJ_MOT%C5%81AWIE,
(…) „został zbudowany w czynie społecznym przez wojsko (…) 55 m długości. Został oddany do użytku 1 IX 1958. Początkowo był przeznaczony wyłącznie dla ruchu pieszego, a następnie, po położeniu przez wojsko szyn tramwajowych na Podwalu Przedmiejskim (prace rozpoczęto 10 X 1958 roku), dla ruchu tramwajowego (jeden tor, dwukierunkowy) i pieszego. Od 1979 mogły po nim jeździć tylko tramwaje starszego typu (102N, budowane w latach 60. XX wieku). W 1992 został zamknięty dla ruchu tramwajowego (zlikwidowano torowisko), w marcu 1993 ostatecznie dla ruchu pieszego. 25 VI 1994 zdemontowano go na koszt gminy Braniewo” (…)

Może kilka słów o Nowej i Starej Pasłęce.
W potocznym określeniu, jadąc do wsi u ujścia Pasłęki do Zalewu Wiślanego, używamy nazwy Nowa Pasłęka. Jednakże oficjalnie to dwie odrębne miejscowości. Na lewym brzegu rzeki znajduje się Nowa Pasłęka (oraz na samym końcu osada Ujście), natomiast na prawym Stara Pasłęka.
Obecnie obie miejscowości łączy wspomniany wyżej most, lecz nie zawsze tak było.
Można by rzec, bardziej dzielił niż łączył.
Rzeka Pasłęka oddzielała państwo krzyżackie od Warmii, potem od Prus. Do I rozbioru Polski w 1772 roku, Nowa Pasłęka była warmińska (potem polska) a Stara Pasłęka krzyżacka. Oczywiście po rozbiorze, różnice te zniknęły. Ujścia rzeki w XIII w. było całkowicie inne niż obecnie, podobnie jak większość rzek tego okresu, były to delty z kilkoma odnogami wpływającymi do Zalewu (Nogat czy Elbląg).
Po II powstaniu pruskim (1260-1274), kiedy to Braniewo zostało doszczętnie zniszczone, ponownie przybywają osadnicy, aby zbudować miasto w nowym miejscu. Celowym było także  zbudowanie portu, to z kolei wiązało się z regulacją biegu rzeki i jej ujścia. Fakty historyczne wskazują, iż ówczesny stan nie zapewniał należytej drogi wodnej (czyli dzisiejsze okolice Nowej i Starej Pasłęki).
Widoczna na dawnych mapach Pfahlbude (Buda na Palach, czy Buda Palowa), powstała w XIII w. wskazuje o nowych regulacjach rzeki, odcięto bowiem większość bocznych odnóg rzeki a główny nurt skierowano na lewo od rzeki, właśnie przy Pfahlbude, budując osobny kanał. To tu obecnie znajduje się osada Ujście.

Wróćmy do mostu …
Do roku 1994 brzegi Pasłęki łączył stary drewniany most, którego żywot radykalnie
się kończył (niestety, brak danych kiedy był wybudowany). Nowa konstrukcja, była skutecznym (jak na tamte czasy) rozwiązaniem problemów mieszkańców obu wsi, pomagających w rozbiórce starego mostu oraz deklarujących znaczną pomoc pieniężną.
Cała „nowa” konstrukcja mostu zostaje wydłużona o  80 m długości. Bezpośrednim wykonawcą prac, była braniewska firma „Stalbet Projekt”, inż. Ryszarda Kosobudzkiego. Co prawda nie udało się dotrzymać pierwszego terminu oddania - 30 listopada 1994 i dopiero 6 stycznia 1995 roku, pierwsi piesi użytkownicy mogli z niego skorzystać. Ostateczne otwarcie mostu nastąpiło dopiero 25 sierpnia 1995 roku, spowodowane było to wykonaniem niezbędnych podjazdów aby pojazdy mechaniczne mogły z niego korzystać
w pełni. I tak oto powstała „nowa” konstrukcja o długości 80 metrów, w środkowej części most zwodzony o długości przęsła 8 metrów oraz prześwicie 2,4 metra przy SSW (Średnich Stanach Wód).
Jednakże słowo „most zwodzony” jest dużym nadużyciem, gdyż jak twierdzą starsi mieszkańcy – „otwierał się może dwa razy”, obecnie jest całkowicie „martwą” konstrukcją. Jest to pewną przeszkodą w eksploracji rzeki w górę ale po wybudowaniu w ramach projektu "Pętla Żuławska" w 2012 roku, „Przystani żeglarskiej Nowa Pasłęka” (w Starej Pasłęce),  został przebudowany inny stary most drewniany na zwodzony w kanale Pasłęki, umożliwiając tym samym przepływanie jachtom z kanału portowego na rzekę Pasłękę z ominięciem jej naturalnego ujścia, który jest zazwyczaj płytszy niż kanał portowy.

Opisywany most Baileya, jest pierwszym w ogóle mostem od ujścia Pasłęki. Według mojej kwerendy mapowej, na Pasłęce zlokalizowanych jest 36 mostów w tym 4 kolejowe. Ponadto ulokowane są tu jeszcze 3 elektrownie wodne.

Ciekawostka.
Most o podobnej konstrukcji Baileya, znajduje się niespełna 16 km dalej na południe.
Jest to tzw. „Most Olgierda” na kanale energetycznym (1,260 km długości), łączącym jezioro Pierzchalskie z Elektrownią wodną Pierzchały. Wybudowany w 1999 r., przez saperów z 2 Mazowieckiej Brygady Saperów w Kazuniu i 9 Brygadę Kawalerii Pancernej w Braniewie, ma niespełna 39 m długości.

Dłu­gość rzeki wynosi 211 km (niestety do dzisiaj spotykamy kilka wskazań co do długości tej rzeki), całkowita powierzchnia zlewni wynosi 2294,5 km². Jej źródła znajdują się w okolicach Olsztynka, pomiędzy miejscowościami: Stawiguda i Gryźliny. Dodatkowo Pasłęka przepływa przez 6 jezior (Pierzchalskie, Isąg, Łęguty, Sarąg, Wymój i Pasłęckie). A wszystko to w granicach województwa warmińsko-mazurskiego.
Jednym z atutów tej rzeki (nie dla każdego oczywiście) jest Rezerwat „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”, utworzony dla ochrony bobrów na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 5 stycznia 1970 roku.
 

Zapraszamy do galerii zdjęć: https://www.przewodnikelblag.pl/pl/gallery/20/

 Opisy zdjęć:
  1. Mapa Warmii. Fragment mapy Warmii wykonanej przez elbląskiego matematyka 
      i geografa Johanna Friedricha Enderscha (1705-1796), w roku 1755 na zlecenie biskupa
      warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego.
      https://pl.wikipedia.org/wiki/Mapa_%C5%9Awi%C4%99tej_Warmii#/media/Plik:Warmia1.jpg
  2. Mapa niemiecka/Meßtischblatt – 1910 r.
      Usytuowanie Nowej i Starej Pasłęki
      http://igrek.amzp.pl
  3. Współczesna mapa
      Usytuowanie Nowej i Starej Pasłęki
      https://www.openstreetmap.org
  4. Źródło Pasłęki
      Początkowy odcinek rzeki Pasłęki
      https://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
  5. Most Baileya, na Nowej Motławie w chwili otwarcia, 1958
      Aby zwiększyć wytrzymałość mostu, przykręcono następny zestaw paneli po obu stronach
      mostu. Tu dokładnie jest to widoczne.
      Stosowano także do trzech paneli (i poprzecznic) po obu stronach mostu. 
      https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=MOST_NA_NOWEJ_MOT%C5%81AWIE
  6. Most Baileya na Nowej Motławie, tramwaj mija ul. Szopy (u góry) i ul. Kamienna Grobla
      (na dole), powyżej Most na Szopy (ruiny) i Most Stągiewny, początek lat 60. XX wieku
      https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=MOST_NA_NOWEJ_MOT%C5%81AWIE
  7. Most Baileya na Nowej Motławie, tramwaj wjechał na Spichlerze, początek lat 60.
      XX wieku, od 1975 w miejsce zabudowań powyżej tramwaju w prawo znajduje
      się Hotel Novotel Gdańsk Centrum.
      https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=MOST_NA_NOWEJ_MOT%C5%81AWIE
  8. Głos Elbląga
      27 czerwca 1994 r.
      Zdemontowany most Baileya.
      zdj. Maciej Kosycarz
      tekst: -mk-
  9. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2019 r.
10. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r.
11. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r.
12. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r.
13. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r. W części środkowej nieczynny most zwodzony.
14. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r. Kierunek Stara Pasłęka.
15. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r. Tablica informująca o granicy Warmii.
16. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r. Kierunek Stara Pasłęka.
17. Most Baileya. Nowa Pasłęka - Stara Pasłęka
      Widok z 2025 r. Kratownicowa konstrukcja mostu.
18. Osada Ujście
      Most zwodzony nad kanałem z 2012 r.
19. Osada Ujście
      Most zwodzony nad kanałem z 2012 r.
20. Osada Ujście
      Widok kanału w kierunku mostu.
21. Osada Ujście
      Widok kanału w kierunku Zalewu Wiślanego.
22. Most Olgierda, nad kanałem energetycznym przy Elektrowni Pierzchały.
23. Most Olgierda, nad kanałem energetycznym przy Elektrowni Pierzchały.
24. Sir Donald Coleman Bailey, twórca mostu Balileya.
       https://en.wikipedia.org/wiki/Donald_Bailey_%28civil_engineer%29#/media/File:D_C_Bailey-
       _Designer_of_the_Bailey_Bridge,_UK,_1944_D23537.jpg