Warmińskie szlaki
W harmonijnym krajobrazie Warmii miesza się jak w tyglu i sacrum i profanum.

Warmia pełna kościołów, kapliczek i krzyży przydrożnych. Stały się one wyrazem pragnienia codziennego obcowania z Bogiem jej mieszkańców i ich chęcią posiadania skrawka świętości w swoim otoczeniu. Historyczna Warmia jest krainą o niespotykanej w innych regionach polski liczbą krzyży i kapliczek przydrożnych. Na Warmii nie ma wielkiego przemysłu, nie ma wielkich miast, życie toczy się tutaj spokojnie.

Warmia swoją nazwę wzięła od pruskiego plemienia Warmów. Pruskie słowo wormyan oznacza czerwony. Warmia to ziemia czerwona jak barwnik, którym zafarbowano białe płótno, stąd barwy historycznej Warmii to czerwień i biel. Pierwsze granice Warmii wytyczano przez ponad sto lat, by trwały potem niezmiennie aż do naszych czasów. Podstawę do ich ustalenia dał dokument wystawiony przez legata papieskiego Wilhelma z Modeny w 1243 roku i zatwierdzony w tym samym roku przez papieża Innocentego IV. Określenie diecezja warmińska po raz pierwszy pojawiło się w nominacji dla pierwszego jej biskupa, Anzelma wystawionej w 1250 roku. Warmia była od 1254 roku do 1772 roku w zasadzie małym księstwem o dużej autonomii, najpierw w państwie zakonnym a potem w Rzeczypospolitej. Warmia posiadała nie tylko obszar administracyjny, ale też społeczność. Warmia posiadała odrębną nazwę, herb, chorągiew, osobny zarząd, własny sejmik i odrębne prawa. Na jej mieszkańcach specyficzne piętno odcisnął katolicyzm, który stał się symbolem ich tożsamości. Warmińskość rozumiana jako kultura i katolickość wyznanie były najważniejszymi wartościami dla mieszkańców Warmii. W tej perspektywie mocno odczuwano na Warmii przez całe pokolenia wewnętrzną spójność kulturową. Nawet wśród ludności chłopskiej więzi lokalne i kościelne przesłaniały więzi etniczne.  W XVIII wieku ukształtował się typ Warmiaka, a w drugiej połowie XIX wieku ukształtowała się świadomość warmińska. Charakteryzowało ją przede wszystkim przynależność terytorialna i związek z biskupem warmińskim, ale także akcentowanie kultu historii i geografii Warmii. To poczucie warmińskości zespoliło Polaków z południa Warmii i Niemców z północy tworząc nową jakość obywatela – Warmiaka. Powszechna była wśród ludności znajomość obu języków polskiego i niemieckiego oraz lokalnych narzeczy, tak wytworzył się patriotyzm terytorialny.

Warmia jest piękna o każdej porze roku. Przeplata się tutaj gotyk z barokiem jak kolory zmieniających się pór roku. Warmia pełna jest opowieści o świętych, miłości, wojnach i diabłach czujnym okiem spoglądających ze sklepień kościołów.

...z Elbląga za horyzont